Oogletsel

Van enkele sporten volgt hier het ongevalsmechanisme.

Golf
Zowel de golfbal als de club zijn potentieel gevaarlijk. Bij het wandelen over de baan kan een (verdwaalde) golfbal het oog raken; de achteruitzwaai van de club kan de partner in het oog raken. Ernstige oog blessures, mede door de harde bal, zijn beschreven en ook in Nederland bekend. Een (niet ernstig) letsel, een ooglidverwonding, ten gevolge van de club heb ik in mijn eigen praktijk behandeld.

Tennis
Bij tennis betreft het vaak van het racket afgeketste ballen die het eigen oog of dat van de mede- of tegenspelers bij het dubbelspel aan het net raken. Ook kort achter het net agressief smashen bij dubbels kan de tegenspeler in het oog raken.

Voetbal
Bij voetbal zijn het niet alleen de voetbalschoenen die oog of oogkas kunnen beschadigen, maar ook de bal zelf kan ernstige problemen veroorzaken. Wanneer de bal recht op het oog komt, 'zuigt' deze zich enigszins vast in de oogkas, bij het loskomen van de bal treedt er een vervorming van de inhoud van het oog op en kunnen er bloedingen "in het netvlies ontstaan.

Squash
De squashbal en het racket vormen een groot risico voor het oog. De bal 'past' precies in de oogkas en doordat squash in een vrij kleine ruimte wordt gespeeld, is de kans om geraakt te worden door het racket eveneens groot. Uit onderzoek is gebleken dat ervaren spelers net zo vaak worden getroffen als beginners.

Boksen
Boksen is gevaarlijk voor de ogen. De relatie tussen netvliesscheuren en verloren partijen is bijna lineair. De relatie tussen het totale aantal wedstrijden en netvliesscheuren stijgt scherp na zes wedstrijden. Na honderd wedstrijden waren bijna alle boksers onder behandeling geweest voor een netvliesscheur. Zeker voor beoefenaren van de bokssport dient een jaarlijks oogheelkundig onderzoek inclusief funduscopie (door een oogarts) verplicht te worden gesteld.

Er wordt door oogartsen gesteld dat 90% van de oogletsels is te voorkomen. Er zijn zeer goede oogbeschermingsbrillen in de handel en het is onbegrijpelijk dat sporters zeer veel geld over hebben om in hetzelfde dure trainingspak als hun held te lopen, maar geen geld uitgeven aan de bescherming van een van de meest verfijnde, maar helaas ook kwetsbaarste organen in ons lichaam.

De veel gehoorde argumenten van de sporter zelf om geen protectie toe te passen:

• het gebeurt mij niet;
• mijn sport is niet gevaarlijk;
• ik ga niet voor gek lopen;
• zo'n bril belemmert mijn sportprestatie;
• te duur.

Maatregelen
De Wereld Squash Federatie heeft besloten dat met ingang van 1999 beschermbrillen voor dubbels verplicht worden en voor junioren overweegt men dezelfde maatregel.

In Amerika, waar met een hardere squashbal gespeeld wordt, heeft men voor junioren bescherm brillen verplicht gesteld bij alle toernooien.
Net als bij de verplichting tot het dragen van een motor-/brommerhelm en het dragen van autogordels is de aanvankelijke weerstand tegen beschermbrillen in Amerika geheel verstomd. Men doet het gewoon, mede omdat profbasketballers en honkballers het nut van oogbescherming inzien en met hun bril op tv verschijnen. Voor junioren ijshockeyspelers is oogbescherming in Amerika en Canada al geruime tijd verplicht.
Een voetballer, die geen correctie nodig heeft, zal zeker niet met een beschermbril gaan spelen, maar degenen die in het dagelijks leven een bril dragen, dienen deze te vervangen door een bril van én met polycarbonaatlenzen op sterkte. Een voorbeeld is de voetbalkeeper die zijn bril van -6 met gewone glazen vervangen heeft door een sportbril met glazen van CR-39. Iedere beoefenaar van een racketsport zou eigenlijk verplicht moeten worden gesteld om een beschermbril te dragen. De veel gelezen mededeling bij de entree van een squashbaan: 'Sportschoenen met zwarte zolen niet toegestaan' dient te worden aangevuld met de mededeling: 'Sporten zonder adequate oog bescherming niet toegestaan', of eigenlijk door de volgende mededeling: 'Alléén toegang met adequate oog bescherming'.

Een bril met lenzen/glazen van glas
In 10-15% van alle oogverwondingen zijn brillenglasscherven de oorzaak. In 7% van de perforaties van het oog was een brillenglasscherf de oorzaak. In meer dan 40% van deze oogverwondingen was sport of spel de oorzaak van het gebroken brillenglas. In bijna 50% van de gevallen was een slag of stoot de oorzaak van het ongeval. Bij de meerderheid van de patiënten was er sprake van een lichte myopie met dunne glazen. Contactlenzen beschermen het oog niet tegen sportongevallen.

'Open eyeguard'
Een zogenaamde open-beschermbril (klein montuur zonder lenzen) heeft het risico dat de bal zich erdoorheen 'zuigt' en alsnog ernstig oogletsel kan veroorzaken. Om die reden wordt deze bril in Amerika niet meer verkocht. Daarnaast kan zo'n montuur ook nog een hinderlijke verkleining van het gezichtsveld geven.

Relatie met de sport en de attributen
De mazen van het draadwerk van een (ijs)hockeymasker kunnen en moeten weliswaar groter zijn dan die van een masker voor een schermer, maar ze moeten toch zo aangepast (klein) zijn dat puck, noch stick erdoorheen kan.

Bij sommige contactsporten (bijv. American football) kunnen zulke grote op het gelaat inwerkende krachten optreden, dat een orbitabodemfractuur niet ondenkbaar is. Een montuur helpt dan niet, maar een helm of masker is de aangewezen protector teneinde de trauma-energie zoveel mogelijk te absorberen.

Polycarbonaat
Een goede beschermbril heeft lenzen, al of niet op sterkte, van polycarbonaat en is gemaakt van polycarbonaat en/of van ander hoogwaardig plastic.

De bril heeft neus- en zijbescherming zodat de energie van een klap van een racket, door het benige deel van het gelaat kan worden opgevangen. Polycarbonaat is een carbonpolymeer, een thermoplastisch materiaal met een enorme schokweerstand. Polycarbonaat is tien maal zo sterk als gehard glas en vijfmaal zo sterk als CR-39-kunststof. Het enige nadeel van polycarbonaat is de slechte verwerkbaarheid tot correctie'glas'. Glazen zonder correctie vormen geen probleem.
CR-39-'glazen' zijn een redelijk alternatief voor degenen die een bril dragen bij het sporten. Er zijn thans in Nederland enkele van polycarbonaat vervaardigde bescherm brillen verkrijgbaar, die aan de veiligheidseisen voldoen.

Enkele voorbeelden van specifieke oogbescherming

• Bescherming tegen uitdroging door de wind vindt al plaats bij wielrennen, schaatsen en hiervoor zijn diverse modieuze brillen voorhanden.
• Speciale eisen aan een bril voor parachutespringen zijn er niet, alhoewel contactlensdragers moeite zullen hebben een bril te vinden waar de wind niet achter komt en tezamen met het door de wind veroorzaakte tranen op die manier alsnog de lens doet verdwijnen.
• Bescherming tegen koude op die hoogte dient eveneens door een bril te geschieden.
• Bescherming tegen bevriezing van het hoornvlies door koude (al of niet verergerd door de wind) bij marathonschaatsen of bi
• Elfstedentochtschaatsen kan geschieden met een zogenaamde wintersportbril.
• Bescherming tegen oogletsels bij ijshockey, cricket, American football, honkbal en schermen vindt plaats door maskers en helmen, al of niet met polycarbonaat-'visors' erachter.
• Bij waterpolo en zwemmen wordt de negatieve invloed van chloor/chlooraminen tegengegaan door brillen met rubber randen.
• Zachte contactlenzen beschermen ook enigszins tegen de effecten van chloor, maar dienen zeer goed schoongemaakt te worden met een waterstofperoxidesysteem ter voorkoming van de (kleine) kans op besmetting met een Acanthamoeba. Bovendien is er de kans op verlies.
• Doordat zwembadwater hypotoon (minder zout) is ten opzichte van het hoornvlies, ontstaat er een transport van water naar het hoornvlies om het evenwicht te herstellen. Het hoornvlies zwelt op en dat is de reden dat u na enige tijd van die prachtige halo's (gekleurde ringen) ziet! Door dit fenomeen gaan zachte contactlenzen vaster op het oog zitten en kunnen ze vaak pas dertig minuten na het verlaten van het water worden verwijderd. Probeer dat dus niet direct na het zwemmen. Het omgekeerde fenomeen, dus dat de lenzen losser gaan zitten, gebeurt in zeewater omdat dat hypertoon is ten opzichte van het hoornvlies en dus 'ontwatert' het hoornvlies enigszins.
• Zachte lenzen met 'zonnebrilkleur' zijn in Nederland verkrijgbaar en zijn ideaal voor watersporten in de open lucht, zoals zeilen, windsurfen en waterpolo in openluchtbaden in zonnige oorden (Deyres-Marques, 1986).
• De Acanthamoeba komt overal voor, maar surfers op binnenwater lopen een verhoogd risico. Dus lenzen zeer goed schoonmaken, ook als u niet in het water bent gevallen.
• De 'zonnelenzen' (zachte contactlenzen met een bruine kleur als van een zonnebrilglas) kunnen worden gedragen door alle sporters die in zonnige oorden of onder zonnige omstandigheden sporten.
• In de duiksport maakt men gebruik van duikbrillen, waarbij in veel modellen een (bril)correctielens kan worden aangebracht.
• Maatregelen tegen UV-licht dienen op alle hoogtes te worden genomen, maar vooral bij wintersport of bergbeklimmen.

Zorg voor een optimale oogheelkundige conditie
Zijn de volgende zaken in orde?

• Gezichtsscherpte: indien nodig dient deze gecorrigeerd te worden tot 100%.
• Gezichtsveld: een intact gezichtsveld is voor vrijwel alle sporten noodzakelijk. De bal, het racket en de tegenstander(s) kunnen van alle kanten komen en vroegtijdige waarneming is van groot belang. Beschermbrillen (met uitzondering van sommige duikbrillen) verkleinen het gezichtsveld niet.
• Twee-ogig zien: de waarde van een goed stereoscopisch zien voor snelheids-, bal- en racketsporten laat zich raden.

Waarschuwing
Is het zien met één oog ondanks bril of lenzen niet 100% doordat er bijvoorbeeld sprake is van een zogenaamd lui oog of door een oogziekte aan dat oog, dan spreekt men van een monoculus. Of aan sport gedaan mag worden en welke sport, is de eerste vraag die beantwoord moet worden. Van geval tot geval moet worden bezien of het eventueel dragen van oogbescherming kan leiden tot het mogen beoefenen van die bepaalde sport. De oogarts dient geraadpleegd te worden vóór een monoculus aan sport gaat doen.

Bij de advisering van éénogigen, slechtzienden of amblyopen dient het eventuele risico van een oogblessure een grote rol te spelen bij de sportkeus. Het deelnemen aan snelheids-, bal- en racketsporten dient te worden afgeraden, tenzij een beschermende bril met polycarbonaatlenzen, respectievelijk helm of masker gedragen wordt.

Geen oogziekte/-ontsteking actief: sporters met preëxistente oogafwijkingen, zoals netvliesgaatjes, bladnerfdegeneraties, neovascularisatie bij diabetes, met verhoogde bloedingskansen in het oog, of na een ablatio retinae-operatie dient te worden afgeraden om aan zogenaamde contactsporten te doen, zelfs na adequate bescherming. Bij andere sporten met een verhoogd risico op een oogblessure dient bij deze personen adequate oog bescherming verplicht te worden gesteld.

Volg de bal, maar niet zolang tot hij op het oog komt
Blijf geconcentreerd tijdens de wedstrijd; concentratie is ook een stukje oogheelkundige preventie. Wees wijs en stop bij vermoeidheid. Het visuele signaal zal mede door de hogere lichaamstemperatuur wat later in de hersenen aankomen en de spierreactie is dus ook weer wat later met als gevolg... de bal op het oog. Geef de tegenstander de ruimte, vooral in kleine ruimten zoals een squashbaan, en sla niet als de tegenstander voor u in de baan van de bal staat. Roep niet: 'kijk uit', zoals met golf nog wel eens gebeurt als iemand de baan oversteekt en de ander net afgeslagen heeft.

• Bijna altijd is deskundig advies (oogarts) nodig.
• Inspecteer eerst op afstand.
• Druk nooit op het oog; dus ook niet een zak met ijsklonten ertegenaan drukken.
• Eerst dient een deskundige vast te stellen dat de oogbol intact is en dat kan bij een forse bloeding in de oogleden zeer moeilijk zijn.
• Vraag of het zien nog goed is; bij een kneuzing of bloeding in het oog is dit meestal niet het geval. Verwijs door.
• Inspecteer, als er geen fors ooglidhematoom is, het oog met een zogenaamde penlight. Is de cornea helder? Zit er geen bloed achter? Reageert de pupil?
• Controleer de oogbewegingen niet!
• Bij verwijzing is beschermen van het oog heel belangrijk. Het beste kan dat geschieden door over het oog heen een plastic beschermdop te doen die op de bovenste en onderste oogkasrand rust en voorzichtig op voorhoofd en wang wordt vastgeplakt.
• Dien geen zalf of druppels toe.
• Geen aspirine, geen alcohol!