Ik begeleid een sporter met CP, waar moet ik rekening mee houden?

Als begeleider van een beginnende sporter met CP sta je voor een mooie taak om te blijven motiveren en enthousiasmeren. Daarnaast ben jij degene die de veiligheid en vorderingen van de sport bewaakt.
Een begeleider van een sporter met CP moet altijd uitgaan van de sporter, niet van iemand met CP die moet bewegen. Stel dit voor jezelf als uitgangspunt en je hulp wordt als vanzelfsprekend geaccepteerd.
Bijvoorbeeld: de sporter in spé is in de eerste plaats een voetballer. Op de tweede plaats is hij een voetballer met CP en als gevolg daarvan zijn specifieke aanpassingen in de training wenselijk, zoals extra coördinatie oefeningen.

Het begeleiden van een startende sporter is een mooi proces waarbij vrij snel resultaat zichtbaar is. Speciaal voor sporters met CP hebben we de informatiebrochure ‘Sporten met CP’ontwikkeld. Lees deze zelf door en deel deze met je sporter. De inhoud van deze website biedt een verdieping op de brochure.

 

Op deze pagina vind je de volgende informatie:

1. Help het startschot lossen

• Risico’s en contra-indicaties
• Medische screening
• Sporten met hulpmiddelen
• Ervaring van een fysiotherapeut

2. Trainen

• Fitnorm en 30 minuten bewegen
• Mogelijkheden voor de training van je sporter
• Soorten training en voorbeelden trainingsschema
• Ademhalingsoefeningen

3. Meer informatie

• Brochure: Sporten met CP

Help bij het startschot lossen

Bij het starten met sporten moet iedereen over wat drempels stappen. Wat vindt de toekomstige sporter leuk, is er een vereniging in de buurt, hebben ze daar de juiste faciliteiten, enz.? Je kunt de sporter helpen door na te gaan wat hij leuk vindt en waar hij energie van krijgt. Veel sporten zijn voor mensen met CP geschikt gemaakt of hebben een hele competitie opgezet. De juiste begeleiding is essentieel, maar daar kun jij bij helpen! Motivatie en plezier zijn de twee belangrijkste gegevens bij de keuze van de sport.

Ben jij geïnteresseerd in de mogelijkheden die er zijn voor jouw sportclub om mensen met en zonder een beperking samen te laten sporten? Kijk dan op de website Samen Sporten. Dit is een website vol tips hoe je het samen sporten op je sportclub goed kunt organiseren.

Risico’s en contra-indicaties

Sporten met een beperking als CP kan bepaalde risico’s hebben en contra-indicaties kunnen beperkend zijn voor jouw sporter. Hieronder staat een overzicht van de mogelijke risico’s en contra-indicaties. Het is raadzaam om bij twijfel altijd eerst een fysiotherapeut, huisarts of sportarts te benaderen. Ieder mens is anders en daarom is het uitsluiten van risico belangrijk.

Contracturen
De bewegingsvrijheid kan sporters met CP beperken. Contracturen (dwangstanden) kunnen optreden en dat beperkt de sporter in zijn/haar bewegingen. De belangrijkste oorzaken die kunnen leiden tot dwangstanden zijn immobilisatie, spierzwakte en spasticiteit. Door het actief bewegen van de gewrichten tot zover als het gewricht kan bewegen onderhoud jouw sporter de mobiliteit ervan. Als een sporter niet zelfstandig kan bewegen is het altijd mogelijk dat de begeleider daarmee helpt. Laat dit altijd op verzoek van de sporter gebeuren en volg daarbij nauwgezet de reactie van de sporter.

Spasticiteit
Opkomende spasticiteit kan sporters met CP belemmeren. Dat kan vervelend zijn, maar dat hoeft niet slecht te zijn. Als de spasticiteit na het sporten weer afneemt is het geen probleem. Als de sporter er last van heeft tijdens het sporten dan is het raadzaam om een deskundige (fysiotherapeut, sport- of revalidatiearts) te raadplegen.

Ademhalingstraining kan helpen om rust te bewaren. Soms kan de spasticiteit daarmee preventief en bewust weg worden geademd. Dit heeft al meer dan eens geleid tot verrassende resultaten. De ademhalingstraining kan op verschillende manieren uitgevoerd worden. Door het gebruik van apparatuur, door het trainen van een juiste houding (rechtop zitten) en specifieke ademhalingsoefeningen. Diverse organisaties zijn gespecialiseerd in ademhalingstraining. Lees voor meer informatie het onderdeel ademhalingstraining van Sportzorg.

 

Contra-indicatie: Hartafwijkingen en cardiopulmonale fitheid
Een aangeboren hartafwijking kan soms ook een relatie hebben met het ontstaan van cerebrale parese. Daarom is het voor iedere (beginnende) sporter met CP zeer aan te raden om zich te laten screenen op hartafwijkingen en de cardiopulmonale fitheid (de lichamelijke conditie en de fitheid van hart en longen) te laten bepalen. Ook als de sporter geen voorgeschiedenis heeft op dit gebied is deze screening erg belangrijk. De sporter gaat namelijk meer van het lichaam vragen dan het gewend is en daar moet het lichaam klaar voor zijn. Meer over de screening lees je bij Medische Keuring.

Contra-indicatie: Epilepsie
Epilepsie is een veelvoorkomende aandoening bij mensen met CP: 60% van de mensen met CP gebruikt medicatie in verband met epilepsie. Voor zover bekend, heeft lichamelijke activiteit geen invloed op het gehalte van de medicijnen tegen epilepsie in het bloed.
Het aantal van epileptische aanvallen wordt niet beïnvloed door sporten, het lijkt de kans op aanvallen juist te verminderen. Sporten werkt ontspannend en dat helpt goed bij stress-geactiveerde epilepsie. Een goede cooling down van de training is erg belangrijk, want dit verkleint de kans op aanvallen. Het kan dat wedstrijdspanning zorgt voor een verhoogde kans op aanvallen. Houd hier in trainingen en wedstrijden rekening mee.

Aan te raden sporten:

• Stevig wandelen
• Volleybal
• Golf
• Badminton
• Fitness
• Yoga

Sporten waarbij een sporter met CP met kans op epileptische aanvallen extra voorzorgsmaatregelen moet treffen:

• Alle sporten in, op en bij het water (maak gebruik van een reddingsvest)
• Bergbeklimmen (zorg voor goede zekeringen)
• Gymnastiek
• Schaatsen
• (Toer)fietsen
• Paardrijden

Bij de laatste drie sporten is het dragen van een helm verstandig. Voor activiteiten op grote hoogte geldt dat de veranderde luchtsamenstelling aanleiding kan geven tot een verhoogde kans op aanvallen.

Sport Medisch Onderzoek

Een sportmedisch onderzoek is voor een sporter met CP een belangrijk onderdeel van gezond, veilig en verantwoord sporten. Met deze medische screening worden diverse risico’s uitgesloten en wordt het startpunt van de training bepaald. Het is een mooi meetmoment om nieuwe doelen op aan te passen. Een sportmedisch onderzoek wordt bij een aanvullende verzekering vaak (gedeeltelijk) vergoed.

De onderstaande sportmedische onderzoeken worden verzorgd door diverse instituten. Op deze pagina staat alle verdere informatie.

Op verschillende locaties zijn er ook specifieke testen voor mensen met een beperking: rolstoel(loopbanden), aangepaste sportspecifieke testen.

Sporten met hulpmiddelen

Sommige sporters hebben tijdens het sporten hulpmiddelen nodig. Denk hierbij aan hulpmiddelen die de sportomgeving toegankelijker maken, aanpassingen die de sport mogelijk maken en individuele hulpmiddelen die helpen bij het juist uitvoeren van bewegingen.

Bij veel verenigingen zijn diverse hulpmiddelen beschikbaar die op omgevingsniveau of sport-gerelateerd niveau helpen. Denk hierbij aan glijplanken en instaphekken. Ook zijn tilliften soms beschikbaar. Met name de roeisport heeft zich hierin ver ontwikkeld. Ook sportspecifieke hulpmiddelen zoals een aangepast zitje in een boot of een goot voor het gooien bij Boccia zijn mogelijkheden

Individuele aanpassingen.
Elke sporter is uniek en zo ook de hulpmiddelen. Deze individuele aanpassingen, zogenoemde ortheses, moeten op maat gemaakt worden. Om te bepalen of een orthese kan helpen is het mogelijk advies in te winnen bij de sportbond of vereniging. Daarnaast kan het altijd besproken worden met een paramedicus zoals een ergotherapeut of een andere zorgprofessional.

Ervaring van een fysiotherapeut

Mark van Loo is als lid van de KTS-groep betrokken geweest bij het opstellen van dit document. Hij heeft een aantal vragen beantwoord over zijn ervaringen met CP-voetbal.

Wat doen jullie om sporten met CP bekend te maken?
Binnen het CP-voetbal zijn we veel bezig met het vergroten van de naamsbekendheid, dit doen we nu onder andere door middel van presentaties, oefenwedstrijden in verschillende regio’s, talentendagen, nieuwsbrieven en met behulp van sociale media. We doen dit binnen verschillende settings, zoals het reguliere voetbal, maar ook bij revalidatiecentra, ambulante begeleiding en het speciaal onderwijs. Voor ons zijn jeugdcoördinatoren en trainers een belangrijke doelgroep om goed te informeren, omdat er veel mensen met CP zijn die niet weten dat ze CP hebben, maar wel merken dat ze niet altijd mee kunnen komen binnen het reguliere voetbal. De scouting in het reguliere voetbal is daar veel op gericht.

Als het al wel op jonge leeftijd duidelijk is dat iemand CP heeft, zou het goed zijn als de verzorgers/professionals weten wat de mogelijkheden zijn op het gebied van sport of waar een duidelijk overzicht te vinden is.
Informatie via websites blijkt ook erg nuttig. We merken dat het belangrijk is dat de websites bereikbaar zijn via de kanalen van de reguliere sportbond en websites over de reguliere sport zodat er meer bekend wordt over de mogelijkheden van sporten met CP.

Ik denk dat acties het meest effectief zijn als bekende sporters zich samen met mensen met CP inzetten voor het vergroten van de naamsbekendheid en duidelijk maken wat er allemaal mogelijk is op het gebied van sport. Evenementen als dat van de Johan Cruijff Foundation in het olympisch stadion zijn hier een goed voorbeeld van! Er wordt een groot netwerk aangesproken door dit soort organisaties en evenementen. En dit is een goede manier om veel verschillende sporten en mogelijkheden te laten zien.

Hoe komen mensen met CP nu bij de sport?
De spelers binnen onze selecties hebben allemaal al een voetbal achtergrond als ze bij de teams komen. Het is moeilijk om in te schatten wat precies de drijfveer is geweest om te gaan sporten, maar ik denk dat de mensen rondom een persoon met CP een belangrijke rol kunnen spelen in het beginnen met sporten. Wat daarin belangrijk is, is dat er voldoende kennis is over de mogelijkheden, zodat de focus daar op kan liggen en niet op de mogelijke beperkingen.

Hoe pas jij de sport aan voor sporters met CP?
Binnen het CP-voetbal zijn we veel bezig met variatie in de trainingen, bijvoorbeeld met verschillende oefenvormen, verschillende ballen etc. We merken dat dit voor een groot aantal spelers een grote uitdaging is en dat er vaak op dat punt een hoop verbetering mogelijk is. We hebben zelfs het idee dat variatie van nog groter belang is dan bij reguliere sporters!

Wat zouden trainers nog kunnen leren over sporten met CP?
Het zou mooi zijn als er meer informatie beschikbaar komt voor trainers over functioneel trainen en het opstellen van een (kracht)trainingsprogramma bij sporters met CP, zodat ze een beter programma op kunnen stellen. Onze ervaringen zijn dat oefenprogramma’s vaak te algemeen zijn en weinig rekening houden met bijvoorbeeld de aangedane zijde (veel oefeningen met twee benen of twee armen) en daardoor niet altijd effect hebben of zelfs een negatief effect kunnen hebben.

Trainen

Fitnorm en 30 minuten bewegen

De sporter die je begeleidt staat aan het begin van een lange sportcarrière of sport al langer en wil uitgedaagd worden om het beste uit zichzelf te halen. Om deze carrière zo goed mogelijk te laten verlopen is jouw inbreng belangrijk. Een goed opgebouwd schema zorgt ervoor dat je sporter gemotiveerd blijft, fitter wordt, meer zelfvertrouwen krijgt en als belangrijkste plezier heeft!

In Nederland stimuleert de overheid bewegen. Ze houden hierbij de beweegnorm van 30 minuten aan. Los van trainingen moeten mensen minstens een half uur per dag, tenminste 5 dagen in de week een matig intensieve lichamelijke activiteit uitvoeren. Voorbeelden zijn stevig wandelen (5 km per uur) of fietsen (16 km per uur). Dit maakt sporters nog niet fit. Daarvoor bestaat de fitnorm.

Wat is de fitnorm?
De fitnorm is voor jong en oud gelijk. Het betekent dat een sporter tenminste drie keer per week gedurende minimaal 20 minuten een zwaar intensieve, lichamelijke activiteit uitvoert. Met deze fitnorm onderhouden sporters de fysieke fitheid (uithoudingsvermogen, kracht en coördinatie) van het lichaam. Dat heeft weer een erg positieve uitwerking op gezondheid en zelfvertrouwen!

Mogelijkheden training van je sporter

Een sporter met CP moet net als een sporter zonder CP gemotiveerd en uitgedaagd worden. Heldere en haalbare doelen helpen daarbij. Daarnaast is het bijstellen van die doelen minstens zo belangrijk. Zoals iedere sporter, wil ook de sporter met CP tijdens de training worden uitgedaagd om te presteren en nieuwe doelen te halen.
Bij het trainingsschema moet daarom uitgegaan worden van de mogelijkheid voor de sporter om alles uit de sportbeoefening te halen wat erin zit.
Als trainer of begeleider heb je hierin een belangrijke rol. Ben niet bang dat de training te zwaar is en maak de training niet te snel minder zwaar. Als de training te licht wordt ingericht, is er geen uitdaging voor de sporter én treedt er geen trainingseffect op.

Voor de doelen stellen begeleiders samen met de sporter een trainingsschema op.
Bij het opstellen van een trainingsschema en het bepalen van de opbouw en oefeningen moet een begeleider altijd uitgaan van:

1. De beginsituatie van de sporter, dit geldt zowel voor sporters met CP als voor sporters zonder CP. Gebruik hiervoor bijvoorbeeld de testresultaten van de medische screening.
2. De persoonlijke mogelijkheden en doelstellingen van de sporter (prestatief of recreatief).
3. De uitdaging voor de sporter. De training moet uitdagend genoeg zijn om een trainingseffect te creëren en specifieke eigenschappen te ontwikkelen, zoals kracht en/of uithoudingsvermogen.

Ook als het doel van de trainingen eenmaal bereikt is, moeten onderhoudende trainingen worden gedaan. Als er geen onderhoudende trainingen worden gedaan, lopen de prestaties terug.

Om de voortgang van je sporter te monitoren is het mogelijk om periodiek een voortgangstest te doen. Het kan voor de sporter een moment zijn om naartoe te werken en het werkt motiverend als de sporter zijn resultaten ziet verbeteren tussen de verschillende testen in. Een voortgangstest is veilig uit te voeren bij sporters met CP. Klik hier voor een overzicht van de verschillende soorten testen, met een onderverdeling van testen tussen de verschillende GMFCS kwalificaties. 

Soorten training en voorbeelden trainingsschema

Soms is het lastig om als begeleider van sporters met CP die rolstoelgebonden zijn goede oefeningen te bedenken of te vinden. We hebben een aantal oefeningen die als inspiratie kunnen dienen. Oefening 9 is geënt op de FITT-methode. Een uitgebreide beschrijving staat erbij.

De oefeningen zijn onderverdeeld in spiergroepen en extremiteiten. Het doel van de oefeningen is het verbeteren of handhaven van lichamelijke fitheid (kracht, mobiliteit, stabiliteit en coördinatie). Specifiek voor mensen met CP is het belangrijk om oefeningen te doen die de coördinatie en mobiliteit stimuleren. Deze zijn makkelijk uit te voeren in combinatie met krachtoefeningen en oefeningen voor het uithoudingsvermogen.

• Voorbeelden krachtoefeningen voor niet lopende sporters met CP.
  

Ademhalingsoefeningen

Ademen is niet iets waar je over nadenkt en specifiek op gaat trainen, maar kun je trainen dat je ademhaling beter wordt? Hoe komt de lucht nu in en uit de longen? De longen zelf zijn niet in staat actief lucht te ventileren. Door het aanspannen van de ademhalingsspieren en het middenrif wordt de borstkas vergroot. Hierdoor worden de longvliezen mee naar buiten uitgerekt, waardoor er een onderdruk in de longen ontstaat en lucht naar binnen stroomt. Door het ontspannen van de ademhalingsspieren en het diafragma veert de borstkas weer terug en worden de longen leeg gedrukt. Lees verder. 

Meer informatie

Digitale brochure: Sporten met CP

Iedereen, van beginner tot gevorderde sporter, kan persoonlijke doelen stellen en deze bereiken. Het belangrijkste is dat de sporter het vertrouwen ontwikkelt om een zo goed en gezond mogelijk leven te leiden.
Speciaal voor sporters met CP hebben we de handige digitale brochure ‘Sporten met CP’ gemaakt. In de brochure lees je de basis voor het sporten met CP. In de brochure verwijzen we naar meer informatie die te vinden is op deze site.

Heel veel sportplezier!