Inleiding

Ons gehoor is een kwetsbaar orgaan. Iedereen heeft dat vast wel eens ervaren. Een schot van een groot kaliberwapen horen met toevallig net niet de gehoorbeschermers op, of bij een feestje met muziek. Of tijdens een verkoudheid.
Door lawaai kan op den duur het gehoor blijvend worden beschadigd. Er zijn ook andere oorzaken die tot slechthorendheid leiden. Onder de stoffen die het gehoor kunnen beschadigen vallen b.v. een aantal soorten geneesmiddelen, sommige organische oplosmiddelen. Maar die stoffen laat ik in dit stukje verder buiten beschouwing. Dit stukje gaat over slechthorendheid als gevolg van lawaaischade

Geluid

Geluid ontstaat als de lucht in trilling wordt gebracht. Binnen bepaalde grenzen kunnen we dat dan horen. Geluid voelen kan door het voelen van de luchtbeweging: b.v. door je hand voor een luidspreker te houden. Of door je hand iets voor je mond te houden als je praat. De frequentie van de luchttrillingen bepaalt de toonhoogte. De toonhoogte van geluid wordt weergegeven in Herz (Hz; het aantal trillingen per seconde). Spraak heeft toonfrequenties tussen de 500 en 2000 Hz. Een telefoon geeft frequenties door tussen de 300 en 3000 Hz. Mensen horen tonen van ongeveer 20 tot 20.000 Hz. En, veel verschillende hoogtes bij elkaar wordt ruis genoemd.
De luidheid (hoe zacht of hard klinkt een toon?) van een toon wordt weergegeven in een logaritmische decibel schaal. Het ruisen van blaadjes aan een boom heeft een sterkte van 10 dB; een normaal gesprek 60dB, een boorhamer kan wel 110 dB produceren. Vanaf 80 dB worden er maatregelen genomen op het werk om beschadiging te voorkomen. Vanaf een luidheid van ongeveer 90 dB wordt geluid als hinderlijk ervaren. Te denken valt hierbij aan het geluid van een cirkelzaag, of een drukke autoweg. De pijngrens voor geluidssterkte ligt bij mensen rond de 130 dB. Het geluid van een popconcert zit hier ruim boven. Vuurwapens, zoals in de schietsport worden gebruikt, produceren geluid met een sterkte die kan variëren van ongeveer 130 dB tot bijna 160 dB. Hoe zwaarder het kaliber hoe luider het geluid. Bovendien heeft het geluid van de zwaardere kaliberwapens een wat lagere frequentie, waartegen oorkappen iets minder goed beschermen. In een Fins militair onderzoek gaf b.v. een 9 mm pistool een geluid met een piekluidheid van 154 dB en een frequentie van 4000 Hz. Deze frequentie is al in het hogere tonen gebied waar het gehoor als eerste beschadigd kan raken.
Naast toonhoogte en luidheid kun je aan geluid ook nog een klankkleur ontdekken. Klankkleur hangt af van de omgeving waarin het geluid wordt geproduceerd. Bij muziekinstrumenten is dat duidelijk te merken: bij dezelfde toonhoogte en luidheid klinkt geluid uit een tuba heel anders dan uit een dwarsfluit.
Het mooie van menselijk stemgeluid is verder dat je aan de stem kunt horen hoe iemand zich voelt. Emoties klinken erin door. En die zijn weer nodig om goed te kunnen begrijpen wat een ander bedoelt. Bovendien klink variatie in een stem veel aangenamer voor de omgeving. Alles op dezelfde toonhoogte en met dezelfde luidheid zeggen is slaapverwekkend. En zo komen we uit bij het luisteren naar geluiden en het gehoor.

Het gehoor

Het gehoor bestaat uit twee buitenoren, twee middenoren, twee binnenoren en de hersenen. Het buitenoor bestaat uit de oorschelp en de buitenste gehoorgang. De oorschelp is het meest zichtbare deel en heeft een speciale vorm om geluiden zo goed mogelijk te kunnen opvangen. Als je via de buitenste gehoorgang naar binnen gaat komt je het trommelvlies tegen. Het trommelvlies gaat al trillen bij een heel klein beetje luchtverplaatsing. En achter het trommelvlies zit het middenoor; bestaande uit een holte met daarin drie piepkleine gehoorbeentjes (naar hun vorm genoemd: hamer, aambeeld en stijgbeugel). Deze beentjes zijn in vergelijking met het trommelvlies een stuk kleiner. Een kleine beweging van het trommelvlies zorgt dan ook voor relatief veel beweging van de gehoorbeentjes. Ze versterken het geluid en geven het via een vlies weer door aan het binnenoor. Het binnenoor ziet eruit als een slakkenhuis. In het slakkenhuis zit een vloeistof en zitten cellen met trilhaartjes, die zo klein zijn dat ze met het oog niet zichtbaar zijn. Als de vloeistof in het slakkenhuis in trilling wordt gebracht door geluid, gaan die trilhaartjes over een vliesje vegen. Daarbij ontstaat een elektrisch stroompje, dat via zenuwbanen naar de hersenen wordt geleid. En daar begrijp je wat je hoort.
Door de combinatie van twee oren is het mogelijk om te ontdekken uit welke richting het geluid komt.
Overigens staat het middenoor via de buis van Eustachius in verbinding met de mond- keelholte en de neus. Deze buis zorgt ervoor dat de luchtdruk in het middenoor gelijk is aan de luchtdruk in het buitenoor. Hierdoor blijft de spanning van het trommelvlies in het normale gebied. En zal het gehoor zo goed mogelijk werken. Bij verkoudheden kan deze buis van Eustachius verstopt raken. De beluchting van het middenoor is dan niet meer goed en het gehoor kan verminderd zijn. Door het gebruiken van neusdruppels wordt de slijmvlieszwelling verminderd en de beluchting verbeterd zodat het horen weer goed gaat

Lawaaislechthorendheid

Ongeveer 1 miljoen mensen lijden in Nederland aan een vorm van slechthorendheid. De meest voorkomende vorm is ouderdomsslechthorendheid (presbyacusis). Cijfers laten echter ook zien dat er steeds meer jongeren (tienduizenden per jaar) last krijgen van lawaaislechthorendheid. De oorzaak hiervan is meestal de vrijwillige blootstelling aan harde muziek (bij feesten e.d., en zeer zeker ook door mp3-spelers, Ipod’s e.d.). Bij sportschieten wordt eigenlijk altijd wel goed gebruik gemaakt van gehoorbescherming. Bij sportschutters is beschadiging door blootstelling aan het geluid van vuurwapens dus eigenlijk niet te verwachten?!
Hard lawaai beschadigt de eerder genoemde trilhaartjes in het binnenoor. Dat kan in eerste instantie tijdelijk zijn. Te merken aan oorsuizen na het horen van lawaai. Maar als je veel en vaak in lawaai bent zonder bescherming van je oren kunnen die trilhaartjes definitief kapot gaan. En dat herstelt nooit meer.
Als eerste merk je dan dat een gesprek in een lawaaiige omgeving slecht te volgen is. Om spraak goed te kunnen verstaan in een lawaaiige omgeving is het nodig achtergrond informatie te kunnen filteren. En zijn alle frequenties van de spraak nodig voor een goede verstaanbaarheid. Achtergrondlawaai bevat vaak sterke laagfrequente componenten. Spraak in dit gebied wordt dan overspoeld door het lawaai. Juist de hoge tonen in de spraak zijn dan nodig voor goede verstaanbaarheid. En de trilhaartjes voor de hoge tonen (vanaf rond de 4000Hz) worden als eerste beschadigd. Bij het meten van het gehoor is er in dat geval sprake van een lawaaidip.
Onderzoek heeft laten zien dat de mate van hinder van slechthorendheid goed kan worden voorspeld aan de hand van de gehoorsbeschadiging bij 2000 en 4000 Hz. De lawaaidip bij 4000 Hz betekent een handicap voor het spraakverstaan. Een merkbare handicap ontstaat bij een verlies van 30 dB of meer; waarbij vooral het gemiddelde verlies bij 2000 en 4000 Hz van belang is. Doordat er van geluiden frequenties wegvallen worden geluiden veel doffer gehoord. Stemmen en muziek gaan heel anders klinken, en informatie kan worden gemist, doordat de emoties in een stem niet meer worden gehoord.

Preventie

Ga bij twijfel over het eigen gehoor naar je huisarts of bedrijfsarts. Hoe schade aan het gehoor is te voorkomen is eigenlijk hierboven al te lezen: let erop niet teveel in lawaaiige omgeving te zijn. Gun je oren regelmatig rust.
En, we gebruiken natuurlijk gehoorbescherming om als sportschutters zo lang mogelijk van ons gehoor te kunnen genieten!

Meer informatie

• www.hoorstichting.nl
• www.rivm.nl
• www.kennisring.nl
• www.gehoorenarbeid.nl
• www.gehoorbescherming.info